Skip naar content

Dossier Eigen inkomsten

Kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties verdienen al sinds jaar en dag eigen geld. Eigen inkomsten zijn belangrijk voor jezelf of voor je organisatie. Door te bouwen aan een duurzaam verdienmodel leg je een structurele basis voor je praktijk of organisatie. Daarnaast zijn eigen inkomsten ook in te zetten bij het vergroten van je financieringsmix. Zij gelden dan als ‘bewijs’ dat particulieren en bedrijven geld over hebben voor jouw product of dienst. Dit nodigt anderen uit om ook deel te willen nemen aan jouw mix.

Wat zijn eigen inkomsten?

Het antwoord dat je krijgt op de vraag ‘Wat zijn eigen inkomsten?’ zal verschillen per persoon of instantie aan wie je de vraag stelt. Zo gebruiken veel fondsen een brede omschrijving van eigen inkomsten en rekent hier ook giften van fondsen en individuen toe.

In de Culturele Financieringswijzer worden fondsgelden, subsidies en het mecenaat apart behandeld en niet gerekend tot de eigen inkomsten. Ook sponsoring wordt gezien als een aparte bron van inkomsten naast de eigen inkomsten.

Wij gebruiken de volgende beschrijving: eigen inkomsten zijn financiële vergoedingen (geld) of andere inkomsten die je ontvangt in ruil voor een tegenprestatie. Dit kunnen bijvoorbeeld geleverde producten of diensten zijn. Ook publieksinkomsten vallen hieronder.

Welke soorten eigen inkomsten zijn er?

We behandelen hieronder een aantal voorbeelden van eigen inkomsten. Voor zowel kunstenaars en creatieve makers, als voor culturele organisaties. Dit ter inspiratie en om te illustreren hoe breed de scope is van eigen inkomsten waar je je financieringsmix mee kan versterken.

Honorarium of financiële vergoeding

Honorarium is de financiële vergoeding die je in rekening brengt voor verrichte werkzaamheden. De website Beroepkunstenaar.nl schrijft het volgende over honoraria:

“Wat is een redelijke vergoeding voor jouw ervaring en kwaliteiten? Je kunt je laten voorlichten over prijsstellingen door beroepsverenigingen of er een cao op naslaan. Vergeet ook je netwerk en collega’s niet te raadplegen.

Ben jij zzp’er, zorg er dan voor dat je goed uit kunt leggen waarom je een bepaald uurtarief hanteert. Jij moet namelijk ook je verzekeringen voor ziekte en arbeidsongeschiktheid, pensioen en kantoor- en administratielasten zien te bekostigen, een werknemer hoeft dat niet.

Ben je een werknemer, dan wil je een salarisvoorstel doen dat past bij jouw ervaring. Als je weet waar je ongeveer op uit moet komen, en dit kunt beargumenteren, dan wordt onderhandelen opeens een stuk makkelijker.

Wat dus in ieder geval niet fair practice is? Een zzp’er die hetzelfde uurtarief ontvangt als iemand in loondienst.”

Wat is een redelijk tarief voor het werk dat je doet of laat doen? Beroepkunstenaar.nl maakte deze FAQ honoraria of salaris bepalen met tips, tools en adviestarieven. Ook geven zij tips over hoe te onderhandelen over je honorarium.

Op Platform ACCT vind je een rekentool ‘cao-lonen naar zzp-tarieven’.

Fair Practice Code

Belangenorganisaties uit de culturele sector hebben de Fair Practice Code ontwikkeld. Deze gedragscode heeft vijf waarden ten grondslag: solidariteit, transparantie, duurzaamheid, diversiteit en vertrouwen. Daaronder vallen meer en minder concrete adviezen als ‘het zoveel mogelijk aanhouden van cao’s en honorariumrichtlijnen’ en ‘bij pitches en prijsvragenbeleid professionele arbeid voor alle deelnemers vergoeden’.

Welke tarieven worden er in de culturele en creatieve sector gehanteerd? Dit artikel van DigiPACCT biedt een overzicht van gehanteerde tarieven per discipline, waaronder beeldende kunst, letteren en podiumkunsten.

Voor optredende artiesten die er niet voor kiezen om als zelfstandig ondernemer aan de slag te gaan, is de kleine vergoedingsregeling (KVR) een uitkomst. Via de Belastingdienst kun je het model Gageverklaring artiesten en beroepssporters downloaden. Over dit onderwerp maakte Beroepkunstenaar.nl ook een FAQ: FAQ betaling na een optreden.

Verkoop van producten

Hier wordt bedoeld de directe verkoop van eigen producten aan een publiek.

Voorbeelden

Karim Adduchi - visueel werk

Beeldend kunstenaar en modeontwerper Karim Adduchi nam tijdens de Amsterdam Business Awards Gala de Amsterdam Cultuur Award 2018 in ontvangst. De Amsterdam Business Award is een prijs voor ‘voortreffelijk ondernemerschap’. Terwijl Karim aan zijn modecollectie werkte, verdiende hij zijn geld met zijn visuele werk, zijn schilderijen, illustraties en bijvoorbeeld ontwerpen van boekomslagen. De verkoop van zijn modecollectie gaat voorlopig nog op aanvraag. Het plan is wel om in de toekomst winkels te openen. In dit interview vertelt Karim meer over zijn werkwijze.

Heiko Balster - bestek en tableware

De bestekserie van Heiko Balster is verkrijgbaar bij verschillende winkels. Inmiddels denkt Heiko alweer na over de volgende stap: "Ik ga mij richten op producten die vallen binnen de categorie 'tableware', zodat er een logische collectie ontstaat en mijn nieuwe producten ook bij dezelfde winkels verkocht kunnen gaan worden."

Bruno van den Elshout

Kunstenaar Bruno van den Elshout vertelt onder meer over zijn cultureel ondernemerschap en hoe hij het geld voor het boek van zijn kunstproject NEW HORIZONS bij elkaar kreeg.

TextielMuseum - TextielLab

Het Textiellab is de creatieve en experimentele werkplaats van het TextielMuseum in Tilburg. De formule van het museum als werkplaats gaat terug tot 1980. Toen startte het Textielmuseum met het in eigen huis vervaardigen van textiele producten en kunstwerken.

De afgelopen jaren heeft het TextielLab via vakbeurzen en seminars veel contacten gelegd met internationale bedrijven, onder meer spinnerijen, machinebouwers en Europese textielinstituten. Het Lab fungeert ook voor hen als proeftuin: hier wordt geëxperimenteerd met garens en machines.
Het succes van de projecten van het TextielLab is mede te danken aan deze bedrijven: ook zij werken mee aan het ontwikkelen van nieuw gereedschap en materiaal voor het maken van bijzonder textiel, waarmee het TextielLab vervolgens nieuwe stoffen creëert.

Het Textiellab heeft veel prestigieuze opdrachten uitgevoerd, zoals van het Nederlandse architectenbureau OMA. Ook werd het Lab gevraagd textiel te ontwikkelen voor de uitbreiding van het hoofdkantoor van de Rothschild Bank in Londen.

Hoe bepaal je je prijs en zorg je voor goede afspraken? Beroepkunstenaar.nl maakte deze FAQ offerte uitbrengen voor je met tips en tools over hoe je een goede offerte maakt.

Verkoop van diensten, zoals kennis

Hoe kun je de kennis die je hebt vermarkten? Een groot aantal zzp'ers in de culturele en creatieve sector ontleent een deel van hun inkomsten aan het geven van cursussen en workshops als onderdeel van hun praktijk. Culturele organisaties bedenken vaker zogenaamde spin-offs, werken samen met bedrijven of zetten soms zelfs nieuwe ‘bedrijven’ op.

Voorbeelden

Pianiste Constança van Ojen

Pianiste Constança van Ojen verdient haar geld met het geven van pianolessen.

Beeldende kunstenaar Carolien Adriaansche

Carolien Adriaansche werkt als beeldend kunstenaar voornamelijk met plastic afval. Onder de naam de Afvaljuf geeft zij workshops op scholen en ook bij (culturele) organisaties, musea, gemeenten en bedrijven.

Restauratieatelier Museum Speelklok

Het Museum Speelklok is in het verleden een driejarige samenwerking aangegaan met het Chinese Palace Museum in Beijing. Voor deze samenwerking zette Museum Speelklok zijn restauratie-expertise in voor de restauratie van speelklokken uit de Verboden Stad. In ruil daarvoor kwamen de museumstukken naar Nederland. De tentoonstelling trok 80% meer bezoekers dan voorgaande tentoonstellingen.

Het restauratieatelier van het museum is te bezoeken. Het toont niet alleen hoe de restaurateurs te werk gaan, maar kinderen kunnen ook zelf aan de slag. Een interessant kijkje achter de schermen en in het raderwerk van de speelklok.

Het Regionaal Archief Tilburg

Het Regionaal Archief Tilburg heeft een nieuwe dienst opgezet: een chatservice. Dit is een unieke service in Nederland waarbij je kan chatten met medewerkers van het archief in de avonduren.

Veel archiefonderzoekers zitten ’s avonds online gegevens te verzamelen en kunnen vastlopen in hun onderzoek. Meteen een vraag stellen en antwoord krijgen is een snelle en efficiënte vorm van dienstverlening die door de gebruikers op prijs wordt gesteld. Daarmee creëert het Regionaal Archief Tilburg nieuwe waarde, voor nieuwe doelgroepen, met nieuwe distributiekanalen en nieuwe inkomstenbronnen.

Aanbod ontwikkelen

Lezingen, rondleidingen, kinderactiviteiten, cursussen, en speciale evenementen: de variëteit is enorm. Deze activiteiten kunnen op twee manieren worden ontwikkeld:

  1. Je bekijkt wat je aan kennis, een dienst of product in huis hebt dat interessant kan zijn voor een bepaalde doelgroep (bezoekers, partners, etcetera) en dat kan voorzien in een vraag of behoefte;
  2. Je signaleert een vraag of behoefte vanuit de omgeving en bedenkt daar aanbod bij, eventueel in samenwerking met een andere partij.

Inkomsten via intermediairs, zoals galerie of impresariaat

Voor beeldend kunstenaars, ontwerpers, theatergezelschappen en producenten is het heel gewoon om met intermediairs te werken, zoals een galerie of een impresariaat.

De galeries en impresariaten vertegenwoordigen de kunstenaars en creatieve makers en brengen hun werk of voorstellingen naar kopend publiek of instellingen. Er wordt veelal gewerkt op commissiebasis, bijvoorbeeld op basis van een bepaald percentage van de verkoopopbrengsten

Als je een samenwerking met een intermediair aangaat, leg dan goed vast wat de scope van de samenwerking is. Betreft het enkel een eenmalige samenwerking of gaat de galerie bijvoorbeeld je hele oeuvre vertegenwoordigen?

Royalty's

De term royalty’s slaat op het betalen van een vergoeding voor het gebruik van andermans rechten. Voorbeelden van dergelijke rechten zijn auteursrecht, portretrecht, naburige rechten en het eigendom of recht op het gebruik van bepaalde merknamen of beeldmerken. Als je van iemand toestemming krijgt om een bepaald product, bijvoorbeeld een foto, beeld, tekst, of een muziekstuk te gebruiken, dan betaalt diegene royalty’s aan de maker.

Enkele concrete voorbeelden waarin het betalen van royalty's nodig kan zijn:

  • het onder licentie uitbrengen van producten onder een bepaalde naam (zoals merchandise)
  • het gebruik van de foto van een bepaalde fotograaf
  • het herpubliceren van teksten voor zover dit verder gaat dan een citaat, zoals artikelen of hele boeken
  • het uitvoeren van een muziekstuk of het gebruik van de melodie en/of tekst van een bestaand muzieknummer

Als voor het gebruik van bepaalde rechten of eigendommen géén vergoeding hoeft te worden betaald, zijn deze royalty free. Hieraan kunnen wel bepaalde voorwaarden worden gesteld, zoals het vooraf verkrijgen van toestemming of het vermelden van de herkomst en/of eigenaar.

Auteursrecht

Het auteursrecht is in Nederland vastgelegd in de Auteurswet, ingevoerd in 1912. Auteursrecht is een juridisch begrip dat bepaalt dat de maker van een werk het alleenrecht heeft om te bepalen over de publicatie en reproductie van zijn productie. Het auteursrecht heeft onder meer betrekking op teksten, boeken en (wetenschappelijke) artikelen, foto's, films en video's, kunst en software.

Het doel van het auteursrecht is om het intellectueel eigendom van makers te beschermen en het mogelijk te maken om een vergoeding te ontvangen als tegenprestatie voor het gebruik van de door de maker geleverde prestaties. Het auteursrecht kan door de oorspronkelijke maker ook worden overgedragen aan een andere partij, die dan als uitgever of distributeur van het materiaal optreedt.

Er zijn verschillende (collectieve) organisaties waar auteursrechten beheerd worden, zoals Buma Stemra (voor muziekauteurs en -uitgevers), PictoRight (voor visuele makers) en Lira (voor schrijvers, vertalers en freelance journalisten, of hun erfgenamen). Makers kunnen zich aansluiten bij deze organisaties. Aansluiting betekent dat de maker betaald wordt bij gebruik van zijn/haar werk en dat hij/zij bij misbruik beschermd is.

Een andere manier om het intellectuele eigendom te beschermen is via Creative Commons-licenties. Dit zijn alternatieve licenties, waarmee geen vergoeding ontvangen wordt bij gebruik van het werk, maar wel vastgelegd wordt hoe er bij gebruik met het werk moet worden omgegaan, bijvoorbeeld wat betreft naamsvermelding.

In Europa zijn veel tools om kunstenaars en creatieve makers te helpen aan informatie over intellectueel eigendom. Creatives Unite maakte een handig overzicht van deze tools over intellectueel eigendom.

Naburige rechten

Naburige rechten beschermen de inspanningen en prestaties van uitvoerend kunstenaars, muziekproducenten, filmproducenten en omroeporganisaties. Voor het verkrijgen van naburige rechten zijn, net als bij het auteursrecht, geen formaliteiten vereist.

De naburige rechten zijn internationaal vastgelegd in de Conventie van Rome uit 1961. Hoe in Nederland de rechten van uitvoerend kunstenaars, producenten van geluidsopnamen, omroeporganisaties en filmproducenten geregeld zijn, staat in de Wet op de naburige rechten uit 1993.

Ook voor de bescherming van naburige rechten zijn er organisaties waar makers zich bij kunnen aansluiten. Zo is NORMA de rechtenorganisatie voor alle uitvoerende kunstenaars. Zij zorgt ervoor dat er een eerlijke financiële vergoeding kan worden verkregen bij het gebruik van werk. Zowel in Nederland als in het buitenland.

Sena regelt de rechten van muzikanten en producenten. Zij zorgt ervoor zij een vergoeding ontvangen als hun muziek gebruikt wordt.

Publieksinkomsten

Het publiek krijgt een mooie expositie in een museum te zien, een intrigerende voorstelling in het theater of een opzwepend concert. Dat heeft een prijs, die de bezoeker veelal bereid is te betalen.

Marktinformatie voor het vaststellen van de entreeprijs wordt zowel binnen als buiten de sector gevonden. Hierbij wordt rekening gehouden met de gemiddelde duur van het aanbod, de begroting en mogelijke andere inkomsten.

Ook de eigen doelgroepen en de doelgroepen waar juist kansen liggen, zijn bepalend voor de entreeprijs. Prijsdifferentiatie of prijsdiscriminatie kunnen ingezet worden om al die beoogde doelgroepen te bereiken. Sommige doelgroepen bijvoorbeeld worden alleen met kortingen over de streep getrokken. Daarom is het van belang de prijs jaarlijks te evalueren.

Voorbeelden

Alternative pricing - Stadsschouwburg Amsterdam en Nationale Opera & Ballet

“De Stadsschouwburg Amsterdam heeft met de voorstelling Richard III als eerste culturele organisatie in Nederland gewerkt met het alternatief prijzen van de toegangskaarten. Daarbij gold: ‘wie het eerst komt, wie het minst betaalt’. Waar de Stadsschouwburg eerst een bepaalde klantengroep aansprak, met het standaardsysteem van verschillende prijzen voor verschillende rangen, vervaagt die grens nu en wordt een bredere klantengroep aangesproken.

Door het aanpassen van de standaard set aan middelen om geld te verdienen, de resources, wordt de waarde van de Stadsschouwburg op nieuwe wijze naar de (nieuwe) klant vertaald en kan iedereen nu prinsheerlijk op de eerste rang zitten voor een redelijke prijs. Er worden meer mensen, uit meer lagen aangetrokken. En doordat de kaarten uiteindelijk voor een hogere prijs over de toonbank gaan, loopt de schouwburg geen geld mis.” Bron: eBrief Businessmodel innovatie in de culturele sector.

Een variatie hierop zijn de variabele entreeprijzen die de Nationale Opera & Ballet hanteert: “Bij alle voorstellingen hanteren we een systeem van oplopende toegangsprijzen. Afhankelijk van de vraag naar kaarten, stijgt de prijs.”

Bruiklenen

Kunst kan verkocht worden, maar ook in bruikleen worden gegeven. Datzelfde geldt voor materialen en instrumenten.

Musea met eigen collecties vragen elkaar doorgaans geen geld voor een bruikleen. Kunsthallen of commerciële partijen zonder eigen collectie betalen daarentegen wel een fee. De hoogte van die fee verschilt per bruikleengever. Een persoonlijke relatie onderhouden met deze partijen kan zorgen voor een groeiend aantal bruikleenaanvragen en daarmee meer omzet.

Verhuur

Bij inkomsten uit verhuur kun je denken aan zaalverhuur, maar ook de verhuur van faciliteiten zoals bijvoorbeeld werkplekken, repetitieruimtes, restauratie-ateliers, etcetera. Ook het aanbieden van (erfgoed)logies scharen we onder verhuur.

Het verdienen aan het eigen gebouw door dit open te stellen voor externe partijen, is het best mogelijk als het gebouw beschikt over een of meerdere goede ruimtes. In de meest ideale situatie staat de ruimte los van ruimtes voor particuliere klanten en valt het buiten de beveiligingsschil (bijvoorbeeld bij monumenten en musea).

Ook is het handig als de ruimte beschikt over een eigen entree. Zo kunnen bezoekers van het evenement geregistreerd en ontvangen worden, zonder dat er overlap is tussen andere bezoekers.

De ruimte kan op twee manieren aangeboden worden: door het laten gebruiken van uitsluitend de ruimte zelf, of door de gehele evenementenorganisatie op zich te nemen. Beide manieren hebben hun voor- en nadelen.

Voorbeelden

Studio Nova

Studio Nova verdient geld door het verhuren van werkplekken aan filmmakers.

Pianiste Constanca van Ojen

De pianiste Constanca van Ojen genereert niet alleen inkomsten met het geven van pianolessen, maar ook door haar werkruimte onder te verhuren.

Andere voorbeelden

Andere goede voorbeelden zijn bijvoorbeeld de verhuur van een ruimte als trouwlocatie, zoals bij het Speelklok Museum, of een overnachting op een erfgoedlocatie.

Strategische samenwerkingen met bedrijven

Om eigen inkomsten te genereren, kunnen ook strategische samenwerkingen met bedrijven worden aangegaan. Hierbij geldt het principe ‘money follows content’: de geldstromen en de partners naar wie je op zoek gaat, hangen samen met de te realiseren doelen, het te bereiken publiek en de partners waarmee je wil samenwerken en geassocieerd wil worden.

Dit soort inkomsten liggen op de scheidslijn tussen sponsoring en eigen inkomsten.

Tip: bekijk ook eens het dossier Sponsoring.

Voorbeelden

Dutch Design Week en Renault/NU.nl

Voor de Dutch Design Week in 2018 ging Renault een unieke samenwerking aan met NU.nl. Centraal in deze samenwerking staat een nieuwe rubriek, die toegankelijk is vanaf de homepage van NU.nl. De rubriek is geheel gewijd aan de Dutch Design Week en bestaat uit redactionele content over het evenement en branded content gemaakt in samenwerking met Renault.

Renault, waar design- en easy life innovaties belangrijke merkwaarden zijn, is sponsor van Dutch Design Week en is daar prominent aanwezig met zijn visie op de toekomst van mobiliteit met Renault SYMBIOZ - een autonoom rijdende conceptcar en een huis, als één ecosysteem met elkaar verbonden.

Het Concertgebouw en Robeco

Met het vertrek (na dertig jaar) van vermogensbeheerder Robeco eindigt een van de langstlopende culturele partnerschappen van Nederland. De samenwerking met Het Concertgebouw begon in 1989 als een bescheiden muziekfestival met een handvol concerten in de toen nog cultuurluwe zomer. Later groeiden de Robeco SummerNights uit tot een jaarlijks evenement met tientallen concerten en tienduizenden bezoekers: een begrip in cultureel Nederland. Vooral de gemeenschappelijke kernwaarden - duurzaamheid, kwaliteit en langdurige relaties - zorgden voor een bestendige en succesvolle sponsorverbinding.

Sponsors en donateurs zorgen voor 20 procent van de totale jaarinkomsten van Het Concertgebouw, dat helemaal afhankelijk is van de opbrengst van kaartverkoop, horeca, verhuur aan derden en sponsors/donateurs plus een subsidie van de gemeente Amsterdam.

Viktor & Rolf en H&M

Viktor & Rolf traden in november 2006 in de voetsporen van Karl Lagerfeld en Stella McCartney en ontwikkelden de derde designcollectie voor Hennes & Mauritz. "Dit is een fantastische gelegenheid om onze visie aan een groot publiek over te kunnen brengen," aldus de Nederlandse ontwerpers destijds.

Viktor & Rolf ontwikkelden zowel een dames- als een herenlijn. De eenmalige collectie was in een geselecteerd aantal H&M-winkels in Europa, Noord-Amerika en het Midden-Oosten verkrijgbaar.

"Als haute couture de meest exclusieve vorm van mode is, dan staat H&M voor mode in zijn meest democratische vorm," zei het duo in een persverklaring. "Onze wortels liggen in de couture. Dat is de ziel van ons werk. Maar wij houden er ook van om met tegenstellingen te spelen en om dingen te transformeren."

De Nederlandse couturiers moesten het kledingconcern een impuls geven. “We maken topmode bereikbaar voor de massa”, zei directeur marketing Jörgen Anderson van H&M.

Het Rijksmuseum en Philips

Met de 'Dutch Masterjuices'-campagne, willen Philips en het Rijksmuseum mensen aanzetten tot het nadenken over hun voedingspatroon en levensstijl. In het kader van de campagne is een korte film uitgebracht waarin groenten en fruit plotseling verdwijnen uit stillevens van Jan van Huysum, Anthony Oberman en Floris Claesz. van Dijck. Het publiek verbaasd en verrast achterlatend. Met de pay-off “There’s always a way to make life better” wordt een sapcentrifuge van Philips onder de aandacht gebracht.

Egbert van Acht, Chief Business Leader van de Personal Health-activiteiten bij Philips: “Bij Philips zijn we ervan overtuigd dat er altijd een manier is om het leven beter te maken en we zetten ons in om innovaties te ontwikkelen die de gezondheid verbeteren. Kunst verrijkt mensenlevens en als founding partner en langetermijnpartner van het Rijksmuseum is Philips verheugd om samen te werken aan deze campagne, die onze passie voor kunst combineert met onze inzet voor gezond leven. Met ‘Dutch Masterjuices’ willen we laten zien dat goed eten een essentieel onderdeel is van een gezonde levensstijl.”

Taco Dibbits, directeur van het Rijksmuseum: “Naar mijn mening hebben onze bezoekers onvoldoende oog voor ‘Stilleven met bloemen en vruchten’, terwijl het een schitterend schilderij is als je goed kijkt. We zijn erg blij met de samenwerking tussen het Rijksmuseum en Philips omdat we zo goed bij elkaar passen en omdat we de levens van mensen over de hele wereld verrijken.”

Merchandise

Merchandise heeft een direct en een indirect doel. Het directe doel is het genereren van meer inkomsten door de verkoop van T-shirts, armbandjes of tassen door bijvoorbeeld musici. Fans willen maar al te graag de merchandise bemachtigen en dragen/gebruiken deze met trots.

Daarmee wordt meteen het indirecte doel duidelijk. Met het dragen van de merchandise zorgt de koper voor meer bekendheid: de muzikant bijvoorbeeld, komt meer in de spotlight te staan zodat anderen geïnteresseerd kunnen raken om hem/haar te boeken.

Daarnaast helpt merchandise het imago te versterken door het creëren en uitdragen van de eigen uitstraling.

Gemengde beroepspraktijk

Veel kunstenaars en creatieve makers hebben een gemengde of brede beroepspraktijk. Verschillende soorten werk betekent ook meerdere inkomstenbronnen. Dit kan veel artistieke vrijheid in je beroepspraktijk geven.

Zo komt lesgeven veel voor: privé, op scholen of bij organisaties. Sommige kunstenaars en creatieve makers zetten hun competenties in, in een ander werkveld of voor andere doelgroepen. Maar het kan ook een baan (in loondienst) zijn die minder of niet met je beroepspraktijk te maken heeft.

Bekijk ook eens het onderzoek naar ‘De hybride kunstenaar’.

Hybride beroepspraktijk

Lange tijd was je hybride ondernemer als je je werk als zelfstandige combineerde met werk in loondienst (zie hierboven ook ‘Gemengde beroepspraktijk’). De Kamer van Koophandel en ook de Belastingdienst hanteren deze definitie. Maar sinds corona is er een nieuwe, actuele betekenis bij gekomen: die van de balans tussen fysieke en digitale activiteiten, aanbod, klantcontacten en verdienmodellen.

Een hybride beroepspraktijk betekent voor iedereen iets anders. De kans is groot dat het digitale steeds meer onderdeel zal worden van je beroepspraktijk. Ook kan het je verdienmodel beïnvloeden en zelfs nieuwe mogelijkheden creëren. Je kunt hierbij de besliskaart Hybride ondernemen gebruiken om jouw mogelijkheden en kansen af te wegen.

Het stappenplan Hybride ondernemen is speciaal ontworpen om je te helpen je offline en online activiteiten op een slimme manier combineren. In drie concrete stappen krijg je inzicht in je huidige én je toekomstige hybride beroepspraktijk. Het artikel Aan de slag met hybride ondernemen helpt je daarbij.

Hybride werken geeft veel kansen, maar er zijn natuurlijk ook valkuilen. Acht artistieke makers uit verschillende disciplines werden tijdens het traject 'Hybride ondernemen: ingrediënten voor jouw digitale toekomst' uitgenodigd om die kansen en valkuilen te verkennen. In deze ‘Cocktailgids hybride ondernemen’ vind je een kernachtig overzicht van de beste ingrediënten die werden genoemd.

Voor wie zijn eigen inkomsten interessant?

Eigen inkomsten zijn niet alleen interessant voor kunstenaars, creatieve makers of culturele organisaties die (veel) geld willen verdienen of geheel zelfvoorzienend willen worden. Ook strategieën voor eigen inkomsten die maar een klein percentage opleveren kunnen de moeite waard zijn. Sterker nog, ze zijn vaak noodzakelijk omdat financiers een bepaald percentage aan eigen inkomsten als voorwaarde voor een subsidie of donatie stellen.

Op een denkbeeldig eigen inkomsten-lijn bevinden zich aan het ene uiterste de kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties die hun subsidies en donaties met een fractie aan eigen inkomsten aanvullen. En aan het andere uiterste bevinden zich de kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties die onafhankelijk zijn van subsidies en donaties, en soms zelfs winstgevend zijn. Tussen deze twee uitersten zijn allerlei verschillende niveau’s van eigen inkomsten denkbaar.

Hoe sta jij er financieel voor? In dit blog geeft Mariël Voogel, oprichter en eigenaar van CreativeScan vier stappen om te komen tot een gezond financieel resultaat.

De Zakelijke Gids voor kunstenaars en creatieve makers van Cultuur+Ondernemen leidt je in 8 stappen langs de Route Ondernemerschap en helpt je bij het vinden van jouw professionele koers.

Voor- en nadelen van eigen inkomsten

De voor- en nadelen van een bepaalde financieringsbron moeten altijd in de context worden geplaatst en vergeleken met andere financieringsbronnen. In de culturele en creatieve sector is het logisch om de eigen inkomsten te vergelijken met de zogeheten tweede en derde geldstroom, die van subsidies en donaties.

Voor- en nadelen donaties en subsidies

Voor de kunst- en cultuursector zijn inkomsten uit de tweede en derde geldstroom heel belangrijk, in veel gevallen zelfs onmisbaar. Veel activiteiten kunnen niet kostendekkend worden uitgevoerd en daarom zijn er vaak aanvullende middelen nodig. Zonder subsidies en donaties zou een groot deel van het culturele aanbod dan ook niet kunnen worden gemaakt, laat staan voor langere tijd.

Deze geldbronnen hebben echter ook belangrijke nadelen, bijvoorbeeld:

  • De hoge verwervings- en administratiekosten ;
  • Het vaak eenmalige en projectmatige karakter;
  • Het gegeven dat de middelen vaak gereserveerd zijn (geoormerkt) voor vastgestelde uitgaven en daarom niet vrij besteedbaar zijn.

Daarbij is de culturele financieringsmarkt niet direct ‘waardengedreven’, waarmee wordt bedoeld dat het geld niet automatisch naar kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties gaat die de meeste culturele en/of maatschappelijke impact creëren. Bekend is dat goed kunnen lobbyen of fondsenwerven vaak minstens zo belangrijk zijn, als de prestaties die geleverd worden (die soms weer moeilijk meetbaar zijn).

Voordelen eigen inkomsten

Vergeleken met subsidies en donaties zijn de eigen inkomsten doorgaans beter vernieuwbaar, vrij besteedbaar en duurzamer. Tenminste, dat wordt in de literatuur en praktijk bevestigd.

Daarbij zegt de mate waarin kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties bijvoorbeeld publieksinkomsten genereren ook iets over de waarde die zij voor hun publiek heeft. Als het publiek of de koper het product niet wil, is er ook geen transactie en daarmee geen omzet. Dit wordt als iets nuttigs gezien, omdat dit een naar buiten gerichte oriëntatie verzekert, in plaats van een naar binnen gerichte oriëntatie: vraag- versus aanbodgericht.

Daarnaast wordt ook gesteld dat door de markt te betreden, nieuwe kennis en vaardigheden ontwikkeld worden.

Andere voordelen van eigen inkomsten zijn:

  • Vaak legt het genereren van eigen inkomsten een structurele basis voor de financieringsmix van een praktijk of organisatie;
  • Minder afhankelijkheid van subsidies en donaties;
  • Meer financiële armslag door extra inkomsten, ook omdat men dan over geld beschikt dat niet geoormerkt is;
  • Eigen inkomsten kunnen de kunstenaar, creatieve maker of organisatie in de gelegenheid stellen bepaalde investeringen te doen of de activiteiten uit te breiden en zo nog meer culturele en/of maatschappelijk impact te creëren;
  • Uit het oogpunt van marketing: door te ondernemen kan de kunstenaar, creatieve maker of organisatie bekender en zichtbaarder worden binnen bestaande en nieuwe netwerken.

Nadelen eigen inkomsten

Aan eigen inkomsten kleven ook nadelen. Zo is het genereren van eigen inkomsten – net als bij ondernemen – riskant. Er gaan inspanningen aan vooraf en soms kan het lang duren voordat eigen inkomsten op gang komen. Daarnaast kan een té grote oriëntatie op wat de klant wil, leiden tot veilig produceren en programmeren en daarmee de vernieuwing of verdieping van het cultuuraanbod belemmeren.

De financiële risico’s kunnen voor een deel worden opgevangen. Door een gedegen haalbaarheidsonderzoek te verrichten, kunnen de kansen op succes worden vergroot, of kan worden besloten bepaalde plannen niet uit te voeren. Ook is het hebben van enige risicotolerantie (dat je eventuele risico’s financieel kan dragen) van belang. Net als het hebben van enig weerstandsvermogen, zodat eventuele klappen kunnen worden opgevangen.

Lees ook eens het artikel over de Van Gogh Experience, waarin Adriaan Dönszelmann, voormalig directeur Van Gogh Museum vertelt over zijn ervaring met het ontwikkelen van nieuwe commerciële initiatieven.

Daarnaast is het belangrijk rekening te houden met zaken als imago, met name wanneer er eigen inkomstenplannen worden ontwikkeld die – volgens sommige stakeholders – niet direct in lijn liggen met de missie van de organisatie. Denk bijvoorbeeld aan het rumoer dat ontstond door de toenmalige samenwerking (1999) van het Stedelijk Museum met Audi. De gemeente Amsterdam was beducht voor een showroom van het automerk in het museum.

Wat is de invloed van de coronapandemie op eigen inkomsten?

Kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties die voor de coronapandemie hard werkten aan het vergroten van hun eigen inkomsten, worden juist tijdens de pandemie hard geraakt. Inkomsten vielen in één klap weg, bijvoorbeeld uit horeca of inkomsten voor een toekomstig evenement.

Dit terwijl kunstenaars, creatieve makers en culturele organisaties waarbij subsidies en fondsen een groot deel van hun financieringsmix uitmaken, meestal konden en kunnen rekenen op een soepele houding van hun financiers.

Wat dit voor de toekomst brengt, weten we natuurlijk nog niet precies. Wat wel duidelijk is geworden, is dat afhankelijkheid van eigen inkomsten ook kwetsbaarheid met zich meebrengt.

Digitalisering is door corona in een stroomversnelling gekomen en daarmee ook de aandacht voor digitale verdienmodellen. In het dossier Business- en verdienmodellen lees je er meer over.

Aan de slag

Welke inkomsten passen bij jou of de organisatie waarvoor je werkt? Welke zou je willen toevoegen aan je verdienmodel? Met welke wil je op korte termijn experimenteren? In dit ‘Stappenplan eigen inkomsten-strategie’ ga je aan de slag met het opstellen van een strategie om duurzaam en structureel eigen inkomsten te verdienen.